Zgruzowstanie Warszawy 1945-1949 - wystawa w Muzeum Warszawy

Muzeum Warszawy zaprasza na wystawę, która w nowym świetle pokaże proces powojennej odbudowy stolicy. Materialność gruzów stanowi punkt wyjścia do rozważań nad obiegiem surowców, przepływem idei, a także powstającymi relacjami społecznymi. Prace można oglądać od 30 marca do 10 września 2023. Kurator: Adam Przywara.

Fenomen odbudowy

Wystawa Zgruzowstanie Warszawy 1945–1949 w nowatorski sposób ukazuje unikalny materialny charakter miasta odradzającego się wspólnym wysiłkiem. Prowadzi przez proces przemiany ruin w gruzy, a gruzów w materiały budowlane, z których warszawianki i warszawiacy tworzyli przyszłość swoją i powojennej Warszawy. Pierwsze lata po wojnie mijały na odgruzowywaniu i wyburzaniu ruin, ale także odzyskiwaniu cegieł i żelaza, produkcji gruzobetonu, z których odbudowywana była stolica.

Po raz pierwszy na wystawie o odbudowie Warszawy gruzy stały się kluczowym elementem ekspozycji i punktem wyjścia koncepcji kuratorskiej. Pokazane zostaną pochodzące z kolekcji Muzeum Warszawy elementy rzeźb i architektury, kafle piecowe czy ceramika, a także materiały używane do odbudowy: cegły rozbiórkowe i gruzobeton. W kontekście historycznym osadzą je fotografie, grafiki, malarstwo, dokumenty archiwalne, mapy i infografiki oraz materiały audiowizualne (kroniki filmowe i nagrania historii mówionej), a we współczesności prace artystek i artystów, takie jak przygotowana specjalnie na wystawę praca Diany Lelonek czy rzeźba Moniki Sosnowskiej, stworzona z betonu i stali zbrojeniowej.

22 mln m³ gruzu

Co stało się z ok. 22 mln m³ gruzu, które po wojnie pokrywały niemal całą Warszawę? Również na to pytanie odpowie wystawa Zgruzowstanie Warszawy 1945–1949. W pierwszych latach odbudowy status gruzu uległ ewolucji. Początkowo traktowany był jako odpad, który należy usunąć i wywieźć, później jako surowiec, z którego można odzyskać lub wyprodukować nowe materiały budowlane. Wreszcie powojenne gruzy urosły do rangi symbolu – symbolu ciężkiej, kolektywnej pracy oraz jasnej przyszłości Warszawy i całego kraju. Symbolu, który tak chętnie wykorzystywany był przez komunistyczne władze, a dziś może zostać odczytany na nowo.

Ponad 500 obiektów w siedmiu salach

Wystawa prowadzi przez pierwsze cztery lata powojennej odbudowy stolicy. Artystyczne wizerunki ruin to efekt doświadczeń pierwszych powracających, ujętych przez twórców i twórczynie w obrazy, rysunki czy fotografie. W kolejnych salach ruiny odżywają, toczy się codzienne życie, zaczynają się także pierwsze rozbiórki i akcje sprzątania – prowadzone w dużej mierze przez kobiety z Brygad Pracy. Cegła rozbiórkowa staje się bezcennym skarbem, przyjeżdża też do Warszawy z Wrocławia, Szczecina i innych miast zachodnich części Polski w jej nowych granicach. Wynaleziony zostaje gruzobeton i szybko podejmowane są próby zastosowania go w praktyce, jak przy budowie osiedla Koło II czy monumentalnego gmachu dzisiejszego Ministerstwa Rozwoju i Technologii przy placu Trzech Krzyży. Wystawę zamyka szersze spojrzenie krajobraz przestrzenny Warszawy, który podczas odbudowy uległ nieodwracalnym zmianom, wciąż dostrzegalnym nie tylko w zabudowie czy linii ulic. Usypane z gruzu Kopiec Powstania Warszawskiego, Górka Moczydłowska czy Górka Szczęśliwicka to miejsca z jednej strony wrośnięte w miasto, a z drugiej obiekty, których zagospodarowanie czy przebudowy nadal wywołują dyskusje.

Na wystawie obok oryginalnych gruzów i materiałów odbudowy znalazły się prace między innymi Zofii Chomętowskiej, Jana Bułhaka, Alfreda Funkiewicza, Wojciecha Fangora, Antoniego Suchanka, a także współczesnych artystów i artystek: Moniki Sosnowskiej, Tymka Borowskiego czy Diany Lelonek. Dopełniają je dokumenty archiwalne, mapy, fragmenty kronik filmowych i wspomnień.

Program towarzyszący i dostępność dla osób z niepełnosprawnościami

Wystawie towarzyszył będzie bogaty program wydarzeń: oprowadzań autorskich, warsztatów, spacerów i wycieczek rowerowych.

W każdą niedzielę o godz. 16.00 odbędą się oprowadzania. Kuratorskie z Adamem Przywarą: 2 kwietnia (tłumaczone na polski język migowy) i 6 sierpnia.

Oprowadzania gościnne poprowadzą: Jarosław Trybuś (16 kwietnia), grupa projektowa CENTRALA – Małgorzata Kuciewicz i Simone De Iacobis (23 kwietnia), Sylwia Chutnik (14 maja), Petro Vladimirov (oprowadzanie po ukraińsku, 21 maja), Grzegorz Mika (28 maja), Agnieszka Szewczyk (4 czerwca) oraz fundacja BRDA – Zofia Jaworowska i Petro Vladimirov (18 czerwca).

Szczególna data w programie to 27 maja. Wtedy odbędą się wykłady, debaty i spacer śladami roślinności ruderalnej z Urszulą Zajączkowską. Dzień zamknie pokaz w Kinie Syrena, który zainauguruje tygodniowy przegląd filmowy, kuratorowany przez Tomasza Kolankiewicza.

W czerwcu Adam Przywara poprowadzi wycieczkę rowerową śladami architektury i krajobrazów wczesnej odbudowy. Trasa obejmie domki z gruzobetonu na Polu Mokotowskim, Ministerstwo Rozwoju i Technologii na placu Trzech Krzyży, Jazdów, Kopiec Powstania Warszawskiego.

Dla osób z niepełnosprawnością intelektualną i w spektrum autyzmu przygotowane zostaną treści w prostym języku i przewodnik po wystawie. Powstaną tyflografiki wybranych obiektów wraz z audiodeskrypcjami oraz teksty w druku powiększonym i alfabecie Braille’a. Prowadzone będą również integracyjne działania edukacyjne we współpracy z ekspertami (Fundacja Dostępnej Kultury Wizualnej – Wielozmysły, Fundacja SYNAPSIS) oraz grupami docelowymi (szkoła w Laskach i Zespół Szkół Specjalnych nr 105 w Warszawie).

Muzeum Warszawy wyda również książkę pod redakcją Adama Przywary Zgruzowstanie. Przeszłość i przyszłość ruin w architekturze, która osadza wątki poruszane na ekspozycji w szerszym kontekście historycznym i geograficznym.

Nie przegap okazji!!!

zapisz się do naszego newslettera