Jan Kaplický - Van Gogh nowoczesnej architektury

 

Data dodania: 01.01.2000 Czas czytania: ~9 min

Grand Building na Trafalgar Square, Doughnut House, Green Building, Biblioteka Narodowa w Paryżu, Biblioteka Narodowa w Pradze… Lista jego niezrealizowanych projektów jest znacznie dłuższa niż tych, które zostały zbudowane. Uznanie, jakim go darzono nie przekładało się na ilość wygranych konkursów, dlatego był przekonany, że świat nie docenia go w stopniu, na jaki zasługuje, a jego talent nie ma szansy w pełni się rozwinąć. A jednak był wielokrotnie nagradzanym architektem, mającym na swoim koncie współpracę z najlepszymi, i cenionym wykładowcą. Bezkompromisowy, pełen pasji wizjoner i pesymista. Jeden z najbardziej kontrowersyjnych i oryginalnych architektów przełomu XX i XXI wieku. Pionier architektury blobu. Jan Kaplický – Van Gogh współczesnej architektury. Projektował budynki o obłych formach, mających źródło w fascynującym go świecie natury. Na potrzeby nowej estetyki eksplorował nowe materiały i technologie przemysłowe, a jego firma, o trafnej nazwie Future Systems, zdawała się o wiele lat wyprzedzać architektoniczną współczesność. Był najważniejszą bodaj postacią rewolucji technologicznej, jaka w ostatnich latach XX wieku przekształciła oblicze architektury. Wymyślał konstrukcje, które miały orbitować wokół ziemi, domy weekendowe przypominające kapsuły, które można transportować za pomocą helikopterów i wnętrza mieszkań, dające nieograniczone możliwości przekształcania. Przyświecała mu idea, którą w 2005 r. wyraził w wywiadzie udzielonym tygodnikowi Business Week: „Gdzie jest napisane, że budynki mają być pudełkami? Ludzie nie są pudełkami”. Udało mu się stworzyć kilka obiektów-symboli, takich jak Centrum Mediów w londyńskim Lord’s Cricket Ground, dom handlowy Selfridges w Birmingham czy muzeum Maserati w Modenie. Nie udało się zrealizować projektu, który uważał za najważniejsze dzieło życia – Biblioteki Narodowej w Pradze.

Jan Kaplický urodził się w 1937 r. w stolicy Czechosłowacji. Nowoczesną architekturą i technologią zainteresował się już dzieciństwie, za sprawą ilustracji w magazynie „Life”, który ojciec chrzestny przysyłał mu ze Stanów Zjednoczonych. Naturalną konsekwencją tej fascynacji były studia w Wyższej Szkole Sztuk Stosowanych, Architektury i Wzornictwa w Pradze. Po zakończeniu studiów, w 1962 r., rozpoczął praktykę zawodową, już wtedy projektując prototypowe wersje budynków, które wiele lat później przyniosły mu sławę. We wrześniu 1968 r., po inwazji wojsk Układu Warszawskiego, mającej na celu stłumienie praskiej wiosny, czyli liberalnych reform prezydenta Alexandra Dubčeka, Kaplický opuścił Czechosłowację. Razem ze swoją przyjaciółką, również architektem, Evą Jirciną wyjechał do Londynu. Angielska przygoda młodego czeskiego architekta zaczęła się od pracy w znanych biurach projektowych. Najpierw Kaplický zaczepił się w pracowni Denys Lasdun and Partners, a w 1971 r. dołączył do zespołu Renzo Piano i Richarda Rogersa i uczestniczył w pracach nad ich konkursowym, zwycięskim projektem paryskiego Centrum Pompidou. Kiedy po dwóch latach firma przeniosła się do Paryża, Kaplický musiał się z nią rozstać, bo, nie mając brytyjskiego paszportu, nie mógł opuścić Wysp. Po krótkiej współpracy ze Spencer and Webster Associate, na cztery lata (1979-83) związał się z biurem Foster and Partners, biorąc min. udział w projektowaniu wieżowca Shanghai Bank. Szybko okazało się, że ambicje Kaplický’ego znacznie odbiegają od celów jego partnerów i pracodawców. Kiedy Rogers i Foster szukali kompromisowych rozwiązań i, chcąc wygrywać duże konkursy i rozwijać swoje firmy, decydowali się współtworzyć uniwersalny, komercyjny nurt architektury, Kaplický pozostał przy swoich awangardowych wizjach. Łatwym do przewidzenia rezultatem był fakt, że większość z jego projektów czekała na realizację wiele lat lub nie doczekała się jej nigdy.

Własną firmę – Future Systems – Kaplický założył w 1979 r. razem z Davidem Nixonem. Po 10 latach dołączyła do nich Amanda Levete – architekt i pierwsza żona Kaplický’ego, mająca na swoim koncie współpracę z Willem Alsopem i Richardem Rogersem. Wniosła nieco racjonalizmu i praktyczności do architektonicznych wizji Future Systems, co jednak nie zmieniło wizerunku firmy jako pioniera kontrowersyjnej architektury blobu. Przez pierwsze 15 lat istnienia Future Systems nie udało się wygrać żadnego konkursu, a tworzący je architekci znani byli głównie jako autorzy dziwacznych, prowokujących projektów, jak choćby Grand Buillding na Trafalgar Square (1985). Jego obła bryła o przeprutej bulajami powierzchni, zwieńczona ogniwami baterii słonecznych zdobyła uznanie w architektonicznym świecie, ale w oczach urbanistów przegrała z bardziej konwencjonalną rekonstrukcją edwardiańskich fasad budynków otaczających plac. Również projekt Biblioteki Narodowej w Paryżu, zgłoszony na konkurs, ogłoszony pod koniec lat 80-tych z inicjatywy prezydenta Françoisa’a Mitteranda, choć był bliski zwycięstwa, ostatecznie nie zajął pierwszego miejsca. Ponoć to ze względu na polityczną presję, by autorem tak ważnego dla kraju budynku był architekt francuski, wybrano koncepcję Dominique’a Perrault. W końcu jednak karta się odwróciła. Futurystyczne wizje, które przez kilkanaście lat pozostawały tylko na papierze, stały się rzeczywistością w 1994 r., kiedy Future Systems wygrały pierwszy duży konkurs – Centrum Mediów w Lord’s Cricket Ground. Śmiała konstrukcja budynku była jak wyzwanie rzucone konserwatywnemu zarówno pod względem formy, jak i poglądów użytkowników, pawilonowi członków klubu krykieta, naprzeciwko którego stanęła. Wygięta, biała, aluminiowa powłoka została wykonana przez budowniczych łodzi, bo tylko w ten sposób możliwe było osiągnięcie krzywizn, jakich oczekiwał Kaplický. Z kolei współpraca z inżynierami z firmy Arup zaowocowała rozwiązaniami konstrukcyjnymi, umożliwiającymi wyeliminowanie z wnętrza wszelkich podpór. Centrum Mediów było ulubioną realizacją Kaplický’ego. Według niego był to obiekt „rewolucyjny na wielu płaszczyznach” i „prawdziwe osiągnięcie techniczne”, ale przede wszystkim cieszyły go entuzjastyczne opinie użytkowników. Media Centre zdobyło również uznanie ekspertów – w 1999 r. Future Systems otrzymały za nie nagrodę Stirlinga – najbardziej prestiżowe wyróżnienie architektoniczne w Wielkiej Brytanii, przyznawane przez Royal Institute of British Architects (RIBA).

Media Centre było dla firmy Kaplický’egi i Levete zdecydowanym przełomem. W ślad za nim poszedł kolejny wygrany konkurs – projekt pływającego mostu, łączącego Canary Wharf i West India Quay w Londynie (1996) oraz realizacja podziemnego domu, zbudowanego w zboczu jednego ze wzgórz Walii dla posła partii pracy, Boba Marshalla-Andrewsa (1996). I w końcu sztandarowe dzieło Future Systems – centrum handlowe Selfridges w Birmingham, czyli rozbudowa domu towarowego Bull Ring z lat 60-tych ubiegłego wieku. W projekcie Selfridges architekci całkowicie zrezygnowali z okien, pokrywając „blobową” bryłę budynku wielkimi, srebrzystymi cekinami. Dzięki temu, z zewnątrz wygląda on jak błyszczące, jubilerskie cacko, będące obietnicą luksusowych dóbr, które znajdują się wewnątrz. Zrealizowany w 2003 r. budynek okazał się nie tylko wielkim sukcesem komercyjnym, ale też szybko stał się symbolem miasta. Kropką nad i było uhonorowanie go architektoniczną nagrodą wicepremiera Johna Prescotta dla najbardziej zaskakującego budynku oraz RIBA Award for Architecture w 2004 r. Kolejny projekt Future Systems, który doczekał się budowy to Muzeum Enzo Ferrari w Modenie na północy Włoch. Realizacja budynku o krzywoliniowej bryle i zewnętrznej powłoce przypominającej błyszczącą, żółtą karoserię luksusowego, sportowego samochodu ma się zakończyć w tym roku. Firma Kaplický’ego wygrała również konkurs na projekt przebudowy głównej siedziby News International, wydawcy Times’a, w Wapping we wschodnim Londynie. Po poprzedzonym rozwodem Kaplický’ego i Levete rozpadzie firmy w 2008 r., jego realizację przejęła Amanda.

Mając liczne grono zwolenników, Kaplický miał bodaj jeszcze więcej przeciwników. Zarzucano mu przede wszystkim, że jego budynki, operujące estetyką blobu nie szanują kontekstu i nie tworzą relacji z otoczeniem. Są jak nowotwór na tkance miejskiej. Za księciem Walii nazywano je „surrealistycznym piknikiem” i „warzywnokształtną” architekturą. Kulminacja krytyki nastąpiła po wygranym przez Future Systems konkursie na koncepcję Biblioteki Narodowej w Pradze (2007). To bez wątpienia najbardziej kontrowersyjny i wzbudzający największe emocje projekt Kaplický’ego. Od razu wywołał tak wielki sprzeciw w kręgach polityków i architektów, że jego realizacja została zawieszona. Wśród jego przeciwników był min. prezydent Czech – Vaclav Klaus, który stwierdził, że budynek, przypominający potężną, purpurowo-zieloną ośmiornicę, byłby plamą na historycznym centrum miasta, wpisanym do światowego rejestru zabytków UNESCO. Kaplický bardzo przeżywał bezpardonowe ataki na swój projekt, ale nie rezygnował z walki o jego realizację. By zwiększyć skuteczność swoich starań przeniósł się na stałe do Czech. Mimo że budową biblioteki zainteresowane były inne miasta, min. Brno i Edynburg, architekt nie chciał się zgodzić na transfer projektu. Tworzył go z myślą o tym, że będzie to jego pierwszy zrealizowany budynek w rodzinnym kraju i mieście, jego opus magnum, wspaniałe zwieńczenie kariery. Stres związany z bezowocnymi działaniami odbił się na jego zdrowiu. Paul Finch, dyrektor World Architecture Festival i przyjaciel Kaplický’ego, uczynił go główną przyczyną ataku serca, z powodu którego architekt zmarł, a dawny dyrektor Biblioteki Narodowej w Pradze, Vlastimil Jezek, zaliczył architekta w poczet wybitnych przedstawicieli świata kultury, których zniszczyła czeska małostkowość i ograniczenie. Jedynym architektonicznym dziedzictwem, jakie zostanie po nim w Czechach, będzie najprawdopodobniej Centrum Kongresowe i Koncertowe im. Antoniego Dvořáka w Czeskich Budziejowicach. Realizacja jego opływowej, biomorficznej bryły, przypominającej wyrzuconą na brzeg olbrzymią płaszczkę o lśniącej, czarnej skórze, ma się wkrótce rozpocząć. Kaplický był nie tylko obdarzonym wyjątkową wyobraźnia i talentem rysunkowym architektem, ale też designerem. Wspólnie z Levete zaprojektowali min. wiaderko na szampana dla restauracji Ivy, wieszak na płaszcze dla Marni – włoskiego domu mody. Wzięli również udział w konkursie na projekt autobusu dla Londynu, ale ich wizja przegrała z bardziej konwencjonalną koncepcją Normana Fostera. Kaplický spełniał się również jako wykładowca. W latach 1982-88 był profesorem w sławnej londyńskiej Architectural Association – najstarszej niezależnej szkole architektonicznej w Wielkiej Brytanii, a później także w Szkole Architektury w Bordeaux oraz w Warsztatach Projektowania na Technische Universität w Berlinie. W 2000 r. został honorowym członkiem Royal Institute of British Architects.

Po rozwodzie z Amandą Levete, w 2007 r. Kaplickỳ ożenił się powtórnie z producentką filmową – Eliąką Fuchsovą. Zmarł 14 stycznia 2009 r. na atak serca. W tym samym dniu na świat przyszło jego drugie dziecko – córka Johanka. W 2002 r. w wywiadzie dla Observera powiedział: „Świat jest pełen piękna, a architekt musi być dobrym obserwatorem. Inspirację można znaleźć wszędzie. Ale myślę też, że kreatywność w dużym stopniu zależy od związków z innymi ludźmi. Szczęście osobiste ma wielki wpływ na pracę, która jest odbiciem naszego stanu emocjonalnego. Nie można ich rozdzielić”. Daniela Szymczak

Podepnij swój artykuł

tagi

Asystent - projektant
Atelier architektury radoslaw... Architekt wnętrz okolice Legio...
ASYSTENT ARCHITEKTA
AARZ Asystent/ka architekta, absolw...
Czerwinska Design Poznań - Asystent Architekta /...
MODOarchitektura Sp. z o.o. ZOBACZ WSZYSTKIE

Szukam praktyk, architektura w...
Szukam pracy: zaprojektuje ogr...
Studentka IV roku (BIM)
Staż, Praktyki - Asystentka Ar...
Revit - modelowanie
ZOBACZ WSZYSTKIE

Nie przegap okazji!!!

zapisz się do naszego newslettera

Region Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie

Status zawodowy Inny Student Architekt Urzędnik Producent materiałów

Akceptuję regulamin

25 maja 2018 roku zaczęło obowiązywać Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (określane jako „RODO”, „ORODO”, „GDPR” lub „Ogólne Rozporządzenie o Ochronie Danych”). W związku z tym chcielibyśmy poinformować Cię o przetwarzaniu Twoich danych oraz zasadach, na jakich będzie się to odbywało po dniu 25 maja 2018 roku. Poniżej znajdziesz podstawowe informacje na ten temat. O jakich danych mówimy? Chodzi o dane osobowe, które są zbierane w ramach korzystania przez Ciebie z naszych usług, w tym stron internetowych, serwisów i innych funkcjonalności udostępnianych przez Grupę Sztuka Architektury, w tym zapisywane w plikach cookies, w formularzach kontaktowych, które są instalowane na naszych stronach przez nas oraz naszych Zaufanych Partnerów, tj. firmę Royalad oraz firmę Gemius Polska. Każdemu przysługuje prawo: • Prawo dostępu do danych - prawo do zażądania kopii posiadanych przez nas informacji; • Prawo do sprostowania - prawo do poprawiania nieprawidłowych lub niekompletnych danych, które są w naszym posiadaniu; • Prawo do bycia zapomnianym - w pewnych okolicznościach można złożyć wniosek o usunięcie przechowywanych przez nas danych; • Prawo do ograniczenia przetwarzania - w przypadku spełnienia określonych warunków prawo do ograniczenia przetwarzania danych; • Prawo do przenoszenia - prawo do przekazania danych, będących w naszym posiadaniu do innej organizacji; • Prawo do sprzeciwu - prawo sprzeciwiania się niektórym rodzajom przetwarzania, takim jak na przykład marketing bezpośredni; • Prawo do wniesienia skargi do organu nadzorczego, tj. Prezesa Urzędu ds. ochrony danych osobowych. Dane w każdym przypadku podawane są dobrowolnie. W przypadku chęci wycofania zgody na przetwarzanie danych lub wniesienia sprzeciwu, dane, tj. wyłącznie imię i nazwisko, adres e - mail, numer telefonu będą nam także potrzebne, abyśmy mogli precyzyjnie ustalić czyje dane będziemy obowiązani usunąć. Nie będziemy jednak prosić o więcej danych niż podczas ich pobierania. W tym zakresie także dane podawane są dobrowolnie, jednakże ich niepodanie uniemożliwi nam spełnienie prośby, jeżeli nie będziemy w stanie poprawnie zweryfikować tożsamości.

Wyrażam zgodę na zamieszczenie moich danych w bazie KLAXON w celach marketingowych zgodnie z ustawą z dnia 29.08.1997 r. o ochronie danych osobowych, Dz. U. Nr 133, poz. 833. Zgadzam się na otrzymywanie informacji o charakterze handlowym zarówno ww Spółki jak i podmiotów współpracujących.

Wyrażam zgodę na zamieszczenie moich danych osobowych w bazie KLAXON i wykorzystywanie ich w celach marketingowych w Spółki zgodnie z ustawą z dn. 29.08.1997 r. o ochronie danych osobowych, Dz. U. Nr 133, poz. 833.

ZAPISZ MNIE