Wspaniały węgierski modernizm

Data dodania: 01.01.2000 Czas czytania: ~8 min

vH8A8XPJexvbgSYmeC3Bk2q3aGFLtrZrlvSnbEAZg5bXTrx0U2TPmrW5mBNe_wegry4.jpg

We wczesnych latach 20-tych XX wieku najbardziej znaczącą postacią w dziedzinie architektury na terenie Węgier był Ödön Lechner (1845-1914). Po studiach w Budapeszcie i Berlinie architekt projektował budynki w stylu neorenesansu. W 1890 roku wyjechał na kolejne studia, tym razem do Anglii, wraz z Vilmosem Zsolnay – właścicielem fabryki porcelany. Duże wrażenie zrobiły na nim starożytne detale architektoniczne pochodzące z Bliskiego Wschodu, Indii czy Persji, które widział w tamtejszych muzeach. Po 1890 detale ceramiczne produkowane w fabryce Zsolney odegrały niewiarygodnie znaczącą rolę w dekoracji budynków Lechnera. Architekt eksperymentował z dekoracyjnymi motywami nawiązującymi zarówno do sztuki ludowej, jak i historycznych detali europejskich oraz azjatyckich. Pragnął stworzyć niepowtarzalną architekutrę Węgier. Indywidualny styl widoczny w twórczości Lechnera miał ogromny wpływ na późniejsze pokolenia węgierskich architektów. W latach 1905-1910 jeden odłam architektów (między innymi: Denes Györgyi, Lajos Kozma, Walter Mende) zaczął interesować się językiem miejscowej architektury pod wpływem prac Lechnera, angielskiego ruchu Arts & Crafts i studiów węgierskiej etnografii. Próbowali oni stworzyć aktualną i charakterystyczną architekturę Węgier, bazującą na strukturalnych i stylistycznych formach wywodzących się z rodzimej architektury. Falujące i wirujące formy, które cechowały zarówno różnego rodzaju obiekty, jak i architekturę w stylu Art Nouveau, miały swoją inspirację w naturze. Jednakże w tym czasie tworzyli także artyści podążający w kierunku abstrakcji i form geometrycznych, jak na przykład Charles Rennie Macintosh, Otto Wagner i Josef Hoffmann czy Alfred Loos, który ornament określał mianem zbrodni. Ponadto działali Louis Sullivan i jego uczeń Lloyd Wright, którzy trawli przy swoim słynnym stwierdzeniu że „forma determinuje funkcję”. Około 1910 roku istniały także pracownie trzech gigantów architektury XX wieku: Waltera Gropiusa, Le Corbusiera i Miesa van der Rohe. Już na początku drugiej dekady XX wieku pojawiły się na Węgrzech pierwsze przedmodernistyczne budynki. Cechy takie jak stosowanie form geometrycznych w kształtowaniu bryły, asymetria, powtarzalność, powściągliwa dekoracja fasady, nawiązanie do architektury przemysłowej, wprowadzenie przeszklonych powierzchni, użycie wysokiej klasy materiałów budowlanych pojawiające się w budynkach zaprojektowanych przez Bela Lajta, Gyula Haasz i Bela Malnai, braci Jonas, Emli Tőry i Moric Pogany, czynią ich prekursorami klasycznego modernizmu. Materiał Nowoczesne budynki wzmocnione betonowymi konstrukcjami stały się popularne na Węgrzech w latach 30-tych XX wieku. Jednak betonowe płyty używano jedynie jako materiał podłogowy, ze względu na zbyt wysokie koszty surowca. Z tego powodu większość modernistycznych budynków nadal wznoszono przede wszystkim z cegły. Charakterystycznym materiałem tego czasu był beton boksytowy, który umożliwiał szybkie budowanie dzięki krótkiemu okresowi wiązania tworzywa. (używano wówczas metod podobnych do dzisiejszych). Rozwiązanie to okazało się niezwykle praktyczne i efektywne, ponieważ pozwalało na jego ponowne użycie w niedługim czasie. Farkas Molnár – popularyzator nowych idei budownictwa i kultury mieszkaniowej Kluczową rolę zarówno w węgierskiej, jak i europejskiej architekturze modernistycznej, odegrał Farkas Molnár (1895-1945). W 1921 r. Molnár został słuchaczem weimarskiego Bauhausu – studiował tu malarstwo, rzeźbę oraz technikę sceniczną. Dzięki studiom w Bauhausie oraz doświadczeniu nabytemu w biurze projektowym Waltera Gropiusa, zapoznał się dokładnie z zasadami „budownictwa nowoczesnego”. W roku 1929, wraz z Pálem Ligetim, Molnár zaprojektował na Wzgórzu Gellerta willę Deleja. Budynek składał się z dwóch brył przykrytych płaskim dachem i miał przesunięte względem siebie piętra. Przy projektowaniu go zerwano z charakterystyczną dla Budapesztu praktyką tworzenia holi pozbawionych naturalnego oświetlenia. Budynek ten ma formę sześcianu, zgodnie ze wzorem opublikowanym przez Molnára po raz pierwszy już w 1923 r.; także plan domu naśladuje model z roku 1927 (typu 6x6 m). Sformułowane przed laty dążenia realizował Molnár także w innych, powstałych w tym czasie domach jednorodzinnych. Molnárowi i jego współpracownikom zlecano przede wszystkim projekty domów jednorodzinnych, willi i mniejszych kamienic czynszowych: obiektów, w których interesujące architektów aspekty socjalne nie były zbyt istotne. Co więcej, zleceniodawcami byli w większości bankowcy, fabrykanci, handlowcy, lekarze czy inni przedstawiciele inteligencji, którzy nie marzyli z pewnością o małych mieszkaniach. Sytuacja ta miała oczywiście swoje pozytywne strony: dzięki zapleczu materialnemu inwestorów, Molnár miał szansę urzeczywistniania idei sformułowanych przez Le Corbusiera i w kręgu Bauhausu. W projektowanych mieszkaniach Farkasa Molnára interesowały przede wszystkim wewnętrzne drogi komunikacyjne, przestrzenie prywatne (sypialnia, pokój dziecięcy, pracownia) i przestrzenie wspólne (pokój dzienny, jadalnia, taras) oraz możliwości ich konstrukcyjnego i wizualnego odgrodzenia czy elastycznego połączenia. W zaprojektowanych przez niego budynkach odnajdujemy liczne przykłady trafnych rozwiązań tych zagadnień: często umieszczał okna w wewnętrznych ścianach mieszkań, stosował drzwi harmonijkowe czy oszklone ogrody zimowe. Za projekt willi Kovátsa Dálnokiego, przy Lejtőutca 2/a, otrzymał w roku 1933 pierwszą nagrodę Mediolańskiego Triennale w kategorii domu rodzinnego. Do kubicznej bryły budynku przylegały dwie półcylindryczne formy, mieszczące klatkę schodowa po stronie zachodniej i połączony z salonem ogród zimowy od południa. Przestrzeń na parterze podzielona została na mniejsze części przesuwanymi i harmonijkowymi drzwiami. Ponad salonem zaplanował taras. W mieszkaniach przy Harangvirág 11 stworzył system ruchomych ścian, dzięki którym z czterech sąsiadujących ze sobą pokoi można było uformować 12 różnych układów przestrzennych. Ruchome ściany skonstruował także we własnym mieszkaniu, w dwupiętrowej kamienicy przy II. Lotz Károly utca 4/b. Dzięki nim można było włączyć do pokoju dziennego pracownię i jadalnię albo je wydzielać jako samodzielne pomieszczenia. Lajos Kozma, Virgil Borbíró, Béla Barát, Ede Novák i inni Asymetria, swobodna struktura rozplanowania kondygnacji, proste, geometryczne bryły, szkieletowe konstrukcje ze stali lub zbrojonego betonu, obszerne balkony i wielkie przeszklone powierzchnie, brak dekoracji i otynkowane na biało lub pozostawione w surowym betonie elewacje mówią o tym w jaki sposób Ruch Nowoczesny chciał stworzyć nowy typ budynku, odpowiedniego dla dwudziestowiecznego, zrewolucjonizowanego przez maszyny stylu życia. W epoce, dla której kluczowym słowem stała się reforma, architekci czuli też jednak potrzebę wyjścia poza własną dziedzinę. W kształtowaniu nowych form ekspresji istotną na znaczeniu zyskały takie wartości jak zdrowy tryb życia, czystość, światło słoneczne i świeże powietrze, a także eksperymenty z nowymi materiałami, użycie wielofunkcyjnych sprzętów oraz upodobanie do powtarzalności i prostej elegancji. Wszystko to możemy dostrzec w pracach najwybitniejszych architektów węgierskich działających w tym czasie w Budapeszcie. Wśród projektów Lajosa Kozma (1884—1948) warto wyróżnić: willę Havas, willę czynszową Bérvilla, willę Magyar oraz willę Szegő. Na parterze trzykondygnacyjnej willi Havas (1931) mieściły się pokoje mieszkalne i ogród zimowy oraz zadaszony taras. Taras na górnej kondygnacji był całkowicie otwarty. Natomiast dolny taras został oddzielony od ulicy ścianą luksferów, a na ogród i oś widokową otwarto go wielkimi przeszkleniami. Geometryczna surowość willi czynszowej Bérvilla (1934-35), została złagodzona w fasadzie przez szeroki okna dwukondygnacyjnego wykusza i balkony, które na południowym narożniku przechodzą w zaokrąglone tarasy z balustradami ze stalowych rur i sitaki. Na każdej kondygnacji mieściło się jedno mieszkanie. Kompozycja willi Magyar (1936-37) oparta została na starannie wyważonych kontrastach: prawą stronę zamknięto masywnym półcylindrem. Przestrzeń mieszkalna rozplanowana na rzucie litery „L” może być dzielona kotarą i przesuwaną ścianą. Willa Szegő z 1937 roku, której kubiczna bryła wznosiła się na zboczu Wzgórza Gellerta, otwierała się na panoramę miasta portykiem na parterze oraz przeszkloną werandą i loggią na piętrze. Z loggii do ogrodu prowadziły umieszczone przed elewacją schody ze zbrojnego betonu. Typowym przykładem modernizmu w międzywojennej architekturze Budapesztu jest również budynek mieszkalny Georgia z 1935 roku zaprojektowany przez Béla Barát i Ede Novák. Na parterze i na półpiętrze mieściły się sklepy, a ponad narożnikiem wznosiła się wieża zegarowa. Interesująco prezentuje się także budynek mieszkalny autorstwa Laszko Lauber i Istvan Nyiri, wzniesiony w konstrukcji szkieletowej na rzucie litery „L”. 150-metrowy ogród na dachu zdobią balustrady, zadaszone belwedery i różnorodne otwory widokowe. Otwory loggii w fasadzie częściowo wypełniono oknami w stalowych ramach. Nowoczesne trendy pojawiły się także w budowlach komercyjnych, miejskich, przemysłowych i publicznych. Na szczególną uwagę zasługuje tu budynek Elektrowni Kelenfőld (1927-33) wg projektu Virgila Bierbauera. Motyw modernistycznej półcylindrycznej klatki schodowej z metalu i szkła widoczny w południowej elewacji, pojawia się także w innych budynkach Bierbauera, takich jak podstacja transformatorowa przy Hungaria kőrút. Owalna sala kontroli i ukształtowanie klatki schodowej odzwierciedlają zasady art déco i ruchu nowoczesnego. Jednym z najwybitniejszych budynków powstałych w latach 30-tych XX wieku jest Poczta Główna i Automatyczna Centrala Telefoniczna Erzśbet (1937-39). Biurowiec wzniesiono na planie litery „U”. Płaska powierzchnia fasady artykułowana była dwuskrzydłowymi oknami. Natomiast poprzez połączenie skrzydeł bocznych i częściowo nadwieszonej drugiej kondygnacji architekci (Gyula Rimanóczy i Lajos Hidasi) wprowadził pewien subtelny akcent asymetrii. Projektantom Siedziby Narodowego Stowarzyszenia Węgierskich Pracowników Przemysłu Budowlanego (1947-50) pozostawiono pełną swobodę w wyborze form, dzięki czemu mogli czerpać z pełnego repertuaru architektonicznego modernizmu. System podziałów ścian uniezależnił się od konstrukcji nośnej ze zbrojonego betonu. Budynek został uniesiony ponad poziom gruntu za pomocą systemu podpór (kolumn, filarów w kształcie litery „Y”). Detale, takie jak szklane cylindryczne windy, eleganckie biegi schodów, falisty podwieszony strop sali kongresowej także świadczą o dogłębnym przemyśleniu projektu. Małgorzata Drozdowska

YwaywodGmslXleKVnpZISEtkuulNCtkqVNHlI2iHS2AYSoe7flmuJxKMloUo_wegry2.jpg

Brałeś udział w projekcie? Opowiedz nam swoją historię.

tagi

Warto przeczytać

Zobacz wszystkie

Domy do 70 m² - wyniki rządowego konkursu architektonicznego

Konkurs architektoniczny na projekt jednorodzinnego domu o powierzchni 70 m², który – w założeniach ...

Startuje Plebiscyt Polska Architektura XXL 2021 - czekamy na zgłoszenia realizacji

Co działo się na polskiej scenie architektonicznej w 2021 roku? Które realizacje pozostawią swój trw ...

Nowoczesne wnętrza biurowe koncernu Clariant w Łodzi– prezentacja online i wywiad

W historycznych murach dawnego Monopolu Wódczanego w Łodzi powstało nowe biuro szwajcarskiego koncer ...

KOMENTARZE

Komentarze

Brak komentarzy

Zaloguj się, aby dodać komentarz

Afrykański budynek o...

Niemiecka pracownia architekto...

Wind House - dom ukr...

W podwarszawskim Izabelinie po...

From the Garden Hous...

Naturalną koleją rzeczy jest s...

Kompleks Varso czeka...

Varso – to nazwa, w której łąc...

ZOBACZ WSZYSTKIE

Praca dla kreślarza projektów...
BLOKUS SP. Z O.O. Praca dla asystenta architekta
BLOKUS SP. Z O.O. Praca dla projektanta - archit...
BLOKUS SP. Z O.O. kierowniczka/kierownik projekt...
TR Warszawa ZATRUDNIMY ARCHITEKTÓW
Archetype Management Sp. z o.o... ZOBACZ WSZYSTKIE

Fotorealistyczne wizualizcje
PB, PW, wizualizacje
Szukam zleceń, stałej współpra...
Współpraca/zlecenia (freelance...
Architektka z uprawnieniami -...
ZOBACZ WSZYSTKIE

KSIĘGARNIA

BESTSELLER TYGODNIA

Autor: praca zbiorowa

Teorie i manifesty architektury współczesnej

Wydana po raz pierwszy w 1997 roku antologia pt. "Theories and Manifestoes of Contemporary Architecture", jest spójnym i przemyślanym wyborem tekstów najważniejszych myślicieli oraz praktyków architektury współczesnej.

WARTO PRZECZYTAĆ

Przyszłość architektury w 100 budynkach

Kształtowanie ulicy jako przestrzeni publicznej

PRZEJDŹ DO KSIĘGARNI

Nie przegap okazji!!!

zapisz się do naszego newslettera

Akceptuję regulamin

25 maja 2018 roku zaczęło obowiązywać Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (określane jako „RODO”, „ORODO”, „GDPR” lub „Ogólne Rozporządzenie o Ochronie Danych”). W związku z tym chcielibyśmy poinformować Cię o przetwarzaniu Twoich danych oraz zasadach, na jakich będzie się to odbywało po dniu 25 maja 2018 roku. Poniżej znajdziesz podstawowe informacje na ten temat. O jakich danych mówimy? Chodzi o dane osobowe, które są zbierane w ramach korzystania przez Ciebie z naszych usług, w tym stron internetowych, serwisów i innych funkcjonalności udostępnianych przez Grupę Sztuka Architektury, w tym zapisywane w plikach cookies, w formularzach kontaktowych, które są instalowane na naszych stronach przez nas oraz naszych Zaufanych Partnerów, tj. firmę Royalad oraz firmę Gemius Polska. Każdemu przysługuje prawo: • Prawo dostępu do danych - prawo do zażądania kopii posiadanych przez nas informacji; • Prawo do sprostowania - prawo do poprawiania nieprawidłowych lub niekompletnych danych, które są w naszym posiadaniu; • Prawo do bycia zapomnianym - w pewnych okolicznościach można złożyć wniosek o usunięcie przechowywanych przez nas danych; • Prawo do ograniczenia przetwarzania - w przypadku spełnienia określonych warunków prawo do ograniczenia przetwarzania danych; • Prawo do przenoszenia - prawo do przekazania danych, będących w naszym posiadaniu do innej organizacji; • Prawo do sprzeciwu - prawo sprzeciwiania się niektórym rodzajom przetwarzania, takim jak na przykład marketing bezpośredni; • Prawo do wniesienia skargi do organu nadzorczego, tj. Prezesa Urzędu ds. ochrony danych osobowych. Dane w każdym przypadku podawane są dobrowolnie. W przypadku chęci wycofania zgody na przetwarzanie danych lub wniesienia sprzeciwu, dane, tj. wyłącznie imię i nazwisko, adres e - mail, numer telefonu będą nam także potrzebne, abyśmy mogli precyzyjnie ustalić czyje dane będziemy obowiązani usunąć. Nie będziemy jednak prosić o więcej danych niż podczas ich pobierania. W tym zakresie także dane podawane są dobrowolnie, jednakże ich niepodanie uniemożliwi nam spełnienie prośby, jeżeli nie będziemy w stanie poprawnie zweryfikować tożsamości.

Wyrażam zgodę na zamieszczenie moich danych w bazie KLAXON w celach marketingowych zgodnie z ustawą z dnia 29.08.1997 r. o ochronie danych osobowych, Dz. U. Nr 133, poz. 833. Zgadzam się na otrzymywanie informacji o charakterze handlowym zarówno ww Spółki jak i podmiotów współpracujących.

Wyrażam zgodę na zamieszczenie moich danych osobowych w bazie KLAXON i wykorzystywanie ich w celach marketingowych w Spółki zgodnie z ustawą z dn. 29.08.1997 r. o ochronie danych osobowych, Dz. U. Nr 133, poz. 833.

Kontakt

redakcja@sztuka-architektury.pl

tel: 691 233 249, 723 443 440

ul. Górczewska 216 lok 401, 01-460 Warszawa

Opinie

Praktyka

Specjalne