Wspaniały węgierski modernizm

Data dodania: 01.01.2000 Czas czytania: ~8 min

vH8A8XPJexvbgSYmeC3Bk2q3aGFLtrZrlvSnbEAZg5bXTrx0U2TPmrW5mBNe_wegry4.jpg

We wczesnych latach 20-tych XX wieku najbardziej znaczącą postacią w dziedzinie architektury na terenie Węgier był Ödön Lechner (1845-1914). Po studiach w Budapeszcie i Berlinie architekt projektował budynki w stylu neorenesansu. W 1890 roku wyjechał na kolejne studia, tym razem do Anglii, wraz z Vilmosem Zsolnay – właścicielem fabryki porcelany. Duże wrażenie zrobiły na nim starożytne detale architektoniczne pochodzące z Bliskiego Wschodu, Indii czy Persji, które widział w tamtejszych muzeach. Po 1890 detale ceramiczne produkowane w fabryce Zsolney odegrały niewiarygodnie znaczącą rolę w dekoracji budynków Lechnera. Architekt eksperymentował z dekoracyjnymi motywami nawiązującymi zarówno do sztuki ludowej, jak i historycznych detali europejskich oraz azjatyckich. Pragnął stworzyć niepowtarzalną architekutrę Węgier. Indywidualny styl widoczny w twórczości Lechnera miał ogromny wpływ na późniejsze pokolenia węgierskich architektów. W latach 1905-1910 jeden odłam architektów (między innymi: Denes Györgyi, Lajos Kozma, Walter Mende) zaczął interesować się językiem miejscowej architektury pod wpływem prac Lechnera, angielskiego ruchu Arts & Crafts i studiów węgierskiej etnografii. Próbowali oni stworzyć aktualną i charakterystyczną architekturę Węgier, bazującą na strukturalnych i stylistycznych formach wywodzących się z rodzimej architektury. Falujące i wirujące formy, które cechowały zarówno różnego rodzaju obiekty, jak i architekturę w stylu Art Nouveau, miały swoją inspirację w naturze. Jednakże w tym czasie tworzyli także artyści podążający w kierunku abstrakcji i form geometrycznych, jak na przykład Charles Rennie Macintosh, Otto Wagner i Josef Hoffmann czy Alfred Loos, który ornament określał mianem zbrodni. Ponadto działali Louis Sullivan i jego uczeń Lloyd Wright, którzy trawli przy swoim słynnym stwierdzeniu że „forma determinuje funkcję”. Około 1910 roku istniały także pracownie trzech gigantów architektury XX wieku: Waltera Gropiusa, Le Corbusiera i Miesa van der Rohe. Już na początku drugiej dekady XX wieku pojawiły się na Węgrzech pierwsze przedmodernistyczne budynki. Cechy takie jak stosowanie form geometrycznych w kształtowaniu bryły, asymetria, powtarzalność, powściągliwa dekoracja fasady, nawiązanie do architektury przemysłowej, wprowadzenie przeszklonych powierzchni, użycie wysokiej klasy materiałów budowlanych pojawiające się w budynkach zaprojektowanych przez Bela Lajta, Gyula Haasz i Bela Malnai, braci Jonas, Emli Tőry i Moric Pogany, czynią ich prekursorami klasycznego modernizmu. Materiał Nowoczesne budynki wzmocnione betonowymi konstrukcjami stały się popularne na Węgrzech w latach 30-tych XX wieku. Jednak betonowe płyty używano jedynie jako materiał podłogowy, ze względu na zbyt wysokie koszty surowca. Z tego powodu większość modernistycznych budynków nadal wznoszono przede wszystkim z cegły. Charakterystycznym materiałem tego czasu był beton boksytowy, który umożliwiał szybkie budowanie dzięki krótkiemu okresowi wiązania tworzywa. (używano wówczas metod podobnych do dzisiejszych). Rozwiązanie to okazało się niezwykle praktyczne i efektywne, ponieważ pozwalało na jego ponowne użycie w niedługim czasie. Farkas Molnár – popularyzator nowych idei budownictwa i kultury mieszkaniowej Kluczową rolę zarówno w węgierskiej, jak i europejskiej architekturze modernistycznej, odegrał Farkas Molnár (1895-1945). W 1921 r. Molnár został słuchaczem weimarskiego Bauhausu – studiował tu malarstwo, rzeźbę oraz technikę sceniczną. Dzięki studiom w Bauhausie oraz doświadczeniu nabytemu w biurze projektowym Waltera Gropiusa, zapoznał się dokładnie z zasadami „budownictwa nowoczesnego”. W roku 1929, wraz z Pálem Ligetim, Molnár zaprojektował na Wzgórzu Gellerta willę Deleja. Budynek składał się z dwóch brył przykrytych płaskim dachem i miał przesunięte względem siebie piętra. Przy projektowaniu go zerwano z charakterystyczną dla Budapesztu praktyką tworzenia holi pozbawionych naturalnego oświetlenia. Budynek ten ma formę sześcianu, zgodnie ze wzorem opublikowanym przez Molnára po raz pierwszy już w 1923 r.; także plan domu naśladuje model z roku 1927 (typu 6x6 m). Sformułowane przed laty dążenia realizował Molnár także w innych, powstałych w tym czasie domach jednorodzinnych. Molnárowi i jego współpracownikom zlecano przede wszystkim projekty domów jednorodzinnych, willi i mniejszych kamienic czynszowych: obiektów, w których interesujące architektów aspekty socjalne nie były zbyt istotne. Co więcej, zleceniodawcami byli w większości bankowcy, fabrykanci, handlowcy, lekarze czy inni przedstawiciele inteligencji, którzy nie marzyli z pewnością o małych mieszkaniach. Sytuacja ta miała oczywiście swoje pozytywne strony: dzięki zapleczu materialnemu inwestorów, Molnár miał szansę urzeczywistniania idei sformułowanych przez Le Corbusiera i w kręgu Bauhausu. W projektowanych mieszkaniach Farkasa Molnára interesowały przede wszystkim wewnętrzne drogi komunikacyjne, przestrzenie prywatne (sypialnia, pokój dziecięcy, pracownia) i przestrzenie wspólne (pokój dzienny, jadalnia, taras) oraz możliwości ich konstrukcyjnego i wizualnego odgrodzenia czy elastycznego połączenia. W zaprojektowanych przez niego budynkach odnajdujemy liczne przykłady trafnych rozwiązań tych zagadnień: często umieszczał okna w wewnętrznych ścianach mieszkań, stosował drzwi harmonijkowe czy oszklone ogrody zimowe. Za projekt willi Kovátsa Dálnokiego, przy Lejtőutca 2/a, otrzymał w roku 1933 pierwszą nagrodę Mediolańskiego Triennale w kategorii domu rodzinnego. Do kubicznej bryły budynku przylegały dwie półcylindryczne formy, mieszczące klatkę schodowa po stronie zachodniej i połączony z salonem ogród zimowy od południa. Przestrzeń na parterze podzielona została na mniejsze części przesuwanymi i harmonijkowymi drzwiami. Ponad salonem zaplanował taras. W mieszkaniach przy Harangvirág 11 stworzył system ruchomych ścian, dzięki którym z czterech sąsiadujących ze sobą pokoi można było uformować 12 różnych układów przestrzennych. Ruchome ściany skonstruował także we własnym mieszkaniu, w dwupiętrowej kamienicy przy II. Lotz Károly utca 4/b. Dzięki nim można było włączyć do pokoju dziennego pracownię i jadalnię albo je wydzielać jako samodzielne pomieszczenia. Lajos Kozma, Virgil Borbíró, Béla Barát, Ede Novák i inni Asymetria, swobodna struktura rozplanowania kondygnacji, proste, geometryczne bryły, szkieletowe konstrukcje ze stali lub zbrojonego betonu, obszerne balkony i wielkie przeszklone powierzchnie, brak dekoracji i otynkowane na biało lub pozostawione w surowym betonie elewacje mówią o tym w jaki sposób Ruch Nowoczesny chciał stworzyć nowy typ budynku, odpowiedniego dla dwudziestowiecznego, zrewolucjonizowanego przez maszyny stylu życia. W epoce, dla której kluczowym słowem stała się reforma, architekci czuli też jednak potrzebę wyjścia poza własną dziedzinę. W kształtowaniu nowych form ekspresji istotną na znaczeniu zyskały takie wartości jak zdrowy tryb życia, czystość, światło słoneczne i świeże powietrze, a także eksperymenty z nowymi materiałami, użycie wielofunkcyjnych sprzętów oraz upodobanie do powtarzalności i prostej elegancji. Wszystko to możemy dostrzec w pracach najwybitniejszych architektów węgierskich działających w tym czasie w Budapeszcie. Wśród projektów Lajosa Kozma (1884—1948) warto wyróżnić: willę Havas, willę czynszową Bérvilla, willę Magyar oraz willę Szegő. Na parterze trzykondygnacyjnej willi Havas (1931) mieściły się pokoje mieszkalne i ogród zimowy oraz zadaszony taras. Taras na górnej kondygnacji był całkowicie otwarty. Natomiast dolny taras został oddzielony od ulicy ścianą luksferów, a na ogród i oś widokową otwarto go wielkimi przeszkleniami. Geometryczna surowość willi czynszowej Bérvilla (1934-35), została złagodzona w fasadzie przez szeroki okna dwukondygnacyjnego wykusza i balkony, które na południowym narożniku przechodzą w zaokrąglone tarasy z balustradami ze stalowych rur i sitaki. Na każdej kondygnacji mieściło się jedno mieszkanie. Kompozycja willi Magyar (1936-37) oparta została na starannie wyważonych kontrastach: prawą stronę zamknięto masywnym półcylindrem. Przestrzeń mieszkalna rozplanowana na rzucie litery „L” może być dzielona kotarą i przesuwaną ścianą. Willa Szegő z 1937 roku, której kubiczna bryła wznosiła się na zboczu Wzgórza Gellerta, otwierała się na panoramę miasta portykiem na parterze oraz przeszkloną werandą i loggią na piętrze. Z loggii do ogrodu prowadziły umieszczone przed elewacją schody ze zbrojnego betonu. Typowym przykładem modernizmu w międzywojennej architekturze Budapesztu jest również budynek mieszkalny Georgia z 1935 roku zaprojektowany przez Béla Barát i Ede Novák. Na parterze i na półpiętrze mieściły się sklepy, a ponad narożnikiem wznosiła się wieża zegarowa. Interesująco prezentuje się także budynek mieszkalny autorstwa Laszko Lauber i Istvan Nyiri, wzniesiony w konstrukcji szkieletowej na rzucie litery „L”. 150-metrowy ogród na dachu zdobią balustrady, zadaszone belwedery i różnorodne otwory widokowe. Otwory loggii w fasadzie częściowo wypełniono oknami w stalowych ramach. Nowoczesne trendy pojawiły się także w budowlach komercyjnych, miejskich, przemysłowych i publicznych. Na szczególną uwagę zasługuje tu budynek Elektrowni Kelenfőld (1927-33) wg projektu Virgila Bierbauera. Motyw modernistycznej półcylindrycznej klatki schodowej z metalu i szkła widoczny w południowej elewacji, pojawia się także w innych budynkach Bierbauera, takich jak podstacja transformatorowa przy Hungaria kőrút. Owalna sala kontroli i ukształtowanie klatki schodowej odzwierciedlają zasady art déco i ruchu nowoczesnego. Jednym z najwybitniejszych budynków powstałych w latach 30-tych XX wieku jest Poczta Główna i Automatyczna Centrala Telefoniczna Erzśbet (1937-39). Biurowiec wzniesiono na planie litery „U”. Płaska powierzchnia fasady artykułowana była dwuskrzydłowymi oknami. Natomiast poprzez połączenie skrzydeł bocznych i częściowo nadwieszonej drugiej kondygnacji architekci (Gyula Rimanóczy i Lajos Hidasi) wprowadził pewien subtelny akcent asymetrii. Projektantom Siedziby Narodowego Stowarzyszenia Węgierskich Pracowników Przemysłu Budowlanego (1947-50) pozostawiono pełną swobodę w wyborze form, dzięki czemu mogli czerpać z pełnego repertuaru architektonicznego modernizmu. System podziałów ścian uniezależnił się od konstrukcji nośnej ze zbrojonego betonu. Budynek został uniesiony ponad poziom gruntu za pomocą systemu podpór (kolumn, filarów w kształcie litery „Y”). Detale, takie jak szklane cylindryczne windy, eleganckie biegi schodów, falisty podwieszony strop sali kongresowej także świadczą o dogłębnym przemyśleniu projektu. Małgorzata Drozdowska

YwaywodGmslXleKVnpZISEtkuulNCtkqVNHlI2iHS2AYSoe7flmuJxKMloUo_wegry2.jpg

Brałeś udział w projekcie? Opowiedz nam swoją historię.

Podoba Ci się nasza działalność ? Postaw kawę dla Grupy Sztuka Architektury!

tagi

Warto przeczytać

Zobacz wszystkie

Mies van der Rohe Award 2024 jedzie do Niemiec

25 kwietnia 2024 roku poznaliśmy laureata najważniejszego na naszym kontynencie plebiscytu na najpię ...

Retransmisja konferencji Kolor w architekturze

10 kwietnia 2024 w Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego w Warszawie odbyła się pierwsza edycja konfere ...

Historyczna wieża ciśnień i Park Nauki Torus w Ciechanowie. Nowe realizacje.

Zbudowana w latach 70. według projektu warszawskiego architekta Jerzego Bogusławskiego wieża ciśnień ...

KOMENTARZE

Komentarze

Brak komentarzy

Zaloguj się, aby dodać komentarz

Kultura w kasynie

Kasyno Kultury, placówka kultu...

Hotel w starym stylu...

Pod koniec XIX wieku w centrum...

Ogród zoologiczny i...

W grudniu 2023 roku rozpoczęło...

Dla sąsiadów z Gdyni

„Sieć domów sąsiedzkich, tzw....

ZOBACZ WSZYSTKIE

c poszukuje architekta i asyst...
PL+sp. z o.o. Architekt/a
DDL Architekt Wnętrz
ILIARD SP. Z O.O. ARCHITEKT DO ZESPOŁU PROJEKTOW...
Piotr Płaskowicki Architekt ASYSTENT ARCHITEKTA / PRACA ZD...
Studio Linea ZOBACZ WSZYSTKIE

Szukam praktyki na lato
Wykonam wizualizacje wnętrza
Inwentaryzacje architektoniczo...
Szukam praktyk/ pracy
Szukam stażu sierpień- stycze...
ZOBACZ WSZYSTKIE

KSIĘGARNIA

BESTSELLER TYGODNIA

Autor: praca zbiorowa

Teorie i manifesty architektury współczesnej

Wydana po raz pierwszy w 1997 roku antologia pt. "Theories and Manifestoes of Contemporary Architecture", jest spójnym i przemyślanym wyborem tekstów najważniejszych myślicieli oraz praktyków architektury współczesnej.

WARTO PRZECZYTAĆ

Teorie i manifesty polskich architektów

Przestrzenie serca. Psychogeografia życia codziennego

PRZEJDŹ DO KSIĘGARNI

Nie przegap okazji!!!

zapisz się do naszego newslettera

Akceptuję regulamin

25 maja 2018 roku zaczęło obowiązywać Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (określane jako „RODO”, „ORODO”, „GDPR” lub „Ogólne Rozporządzenie o Ochronie Danych”). W związku z tym chcielibyśmy poinformować Cię o przetwarzaniu Twoich danych oraz zasadach, na jakich będzie się to odbywało po dniu 25 maja 2018 roku. Poniżej znajdziesz podstawowe informacje na ten temat. O jakich danych mówimy? Chodzi o dane osobowe, które są zbierane w ramach korzystania przez Ciebie z naszych usług, w tym stron internetowych, serwisów i innych funkcjonalności udostępnianych przez Grupę Sztuka Architektury, w tym zapisywane w plikach cookies, w formularzach kontaktowych, które są instalowane na naszych stronach przez nas oraz naszych Zaufanych Partnerów, tj. firmę Royalad oraz firmę Gemius Polska. Każdemu przysługuje prawo: • Prawo dostępu do danych - prawo do zażądania kopii posiadanych przez nas informacji; • Prawo do sprostowania - prawo do poprawiania nieprawidłowych lub niekompletnych danych, które są w naszym posiadaniu; • Prawo do bycia zapomnianym - w pewnych okolicznościach można złożyć wniosek o usunięcie przechowywanych przez nas danych; • Prawo do ograniczenia przetwarzania - w przypadku spełnienia określonych warunków prawo do ograniczenia przetwarzania danych; • Prawo do przenoszenia - prawo do przekazania danych, będących w naszym posiadaniu do innej organizacji; • Prawo do sprzeciwu - prawo sprzeciwiania się niektórym rodzajom przetwarzania, takim jak na przykład marketing bezpośredni; • Prawo do wniesienia skargi do organu nadzorczego, tj. Prezesa Urzędu ds. ochrony danych osobowych. Dane w każdym przypadku podawane są dobrowolnie. W przypadku chęci wycofania zgody na przetwarzanie danych lub wniesienia sprzeciwu, dane, tj. wyłącznie imię i nazwisko, adres e - mail, numer telefonu będą nam także potrzebne, abyśmy mogli precyzyjnie ustalić czyje dane będziemy obowiązani usunąć. Nie będziemy jednak prosić o więcej danych niż podczas ich pobierania. W tym zakresie także dane podawane są dobrowolnie, jednakże ich niepodanie uniemożliwi nam spełnienie prośby, jeżeli nie będziemy w stanie poprawnie zweryfikować tożsamości.

Wyrażam zgodę na zamieszczenie moich danych w bazie KLAXON w celach marketingowych zgodnie z ustawą z dnia 29.08.1997 r. o ochronie danych osobowych, Dz. U. Nr 133, poz. 833. Zgadzam się na otrzymywanie informacji o charakterze handlowym zarówno ww Spółki jak i podmiotów współpracujących.

Wyrażam zgodę na zamieszczenie moich danych osobowych w bazie KLAXON i wykorzystywanie ich w celach marketingowych w Spółki zgodnie z ustawą z dn. 29.08.1997 r. o ochronie danych osobowych, Dz. U. Nr 133, poz. 833.

Kontakt

[email protected]

tel: 691 233 249, 723 443 440

ul. Górczewska 216 lok 401, 01-460 Warszawa

Opinie

Praktyka

Specjalne