Drugie życie kostki z PRL. Przegląd najciekawszych realizacji.

Wydawać by się mogło, że domy – kostki, tak popularne w latach 70., to już przeszłość. Tymczasem powracają, w nowej odsłonie. Przebudowane, zmodernizowane w duchu idei zero waste, wyposażone w duże przeszklenia i bogate rozwiązania technologiczne, dostają drugie życie.

W świetle dawnych przepisów

Charakterystyczne rozplanowanie pomieszczeń na planie zbliżonym do kwadratu, płaski dach, dwie kondygnacje użytkowe w tym podpiwniczony parter, prostota i kompletny brak detalu architektonicznego to cechy charakterystyczne „kostki” polskiej. To, że wszystkie wydają się niemal identyczne, jest efektem pomysłu na szybko budowane i funkcjonalne budynki mieszkalne.

Obowiązujące wtedy przepisy prawa budowlanego dopuszczały maksymalną powierzchnię użytkową domów do 110 metrów kwadratowych. Koncept tej architektury został pomyślany jako uniwersalne rozwiązanie konstrukcyjne i choć był spójny, to realizacja poszczególnych projektów wypadała już różnie. Budowa zatrzymała się wraz z upadkiem systemu politycznego Nadal są ich jednak w Polsce dziesiątki tysięcy. Napotkać je można na terenie całego kraju i w każdej przestrzeni – w dużych i małych miastach, a także na wsi. Po kilkudziesięciu latach ta tania wersja architektury pudełkowej rodem z zachodu, choć kiedyś była awangardą - dziś nie zachwyca.

Wykorzystanie zalet oraz likwidacja wad

Przebudowa domu – to zadanie, którego architekci podejmują się z różnych powodów. Zwykle adaptacja istniejącego budynku jest tańsza niż rozbiórka i wzniesienie nowego obiektu, często trwa krócej, jest też zgodna z zasadami zrównoważonego rozwoju. Największym wyzwaniem przebudowy są problemy techniczne: brak materiałów i nieznajomość nowoczesnych technologii powodowały, że większość powstających wówczas budynków nie odpowiada dzisiejszym normom. Ściany mają współczynnik przenikania ciepła U zdecydowanie gorszy niż obecnie przewidują przepisy. Kiepska izolacyjność dotyczy także stropodachów i ścian. Kolejna kwestia to przestarzałe instalacje, a także cienkie ściany. Wiele z tamtejszych budynków wyróżnia się fatalną akustyką. Większość domów wykazuje też istotne niedogodności funkcjonalne w porównaniu do obecnych projektów. Taka praca jest sprawdzianem kreatywności projektantów. Potencjał  tkwiący w prostocie tych budynków daje jednak wiele możliwości. Ogromnym ich atutem jest nieskomplikowana konstrukcja, która przekłada się na niższe koszty budowy. Poza tym prosta i zwarta bryła sprawia, że budynek jest potencjalnie bardziej energooszczędny. Szybko i łatwo można także poprawić jego walory estetyczne.

Dom w Górze Kalwarii, Dekop

Projekt Domu w Górze Kalwarii wyszedł z pracowni Dekop specjalizującej się w modernizacji kostek z PRL-u.  Jego właściciele mierzyli się z problemami typowymi dla tego typu obiektów  – słabą jakością materiałów i niepraktycznym układem pomieszczeń. Założenia projektowe dla nowego układu funkcjonalnego polegały na otwarciu części dziennej oraz odzyskaniu relacji z otoczeniem. Architekci uzyskali ten efekt dzięki oczyszczeniu parteru z większości przegród wewnętrznych oraz zmianie układu komunikacji. Zwykle, by uzyskać zupełnie nową tkankę przestrzenną, trzeba taki dom doprowadzić najpierw do stanu surowego. Termomodernizacja budynku oraz powiększenie przeszkleń i likwidacja zbędnych okien znacząco poprawiła bilans energetyczny budynku. Dzięki wymianie okien na większe, dom stał się bardziej doświetlony. Zmiana umiejscowienia schodów umożliwiła lepsze rozplanowanie funkcji i powiększenie wnętrza. Rozbudowana bryła oraz dobrze dobrane  materiały wykończeniowe znacząco podniosły jego estetykę.

Dom Łaziska, SLAS Architekci

Wielokrotnie nagradzana realizacja Domu Łaziska, to modernizacja domu kostki z lat 60. która polegała na  gruntownej rearanżacji funkcjonalnej oraz rozbudowie. Ze względu na różnice poziomów działki, architekci zaprojektowali wyniesienie części dziennej na poziom pierwszej kondygnacji. Zabieg ten zwiększył poczucie bezpieczeństwa mieszkańców, ale i uatrakcyjnił widok z części dziennej. Od strony południowej dobudowano dwukondygnacyjną przestrzeń mieszczącą na poziomie parteru garaż, a na piętrze salon wraz z tarasem. Taras stał się przedłużeniem funkcji kuchni, jadalni i salonu. To sprawia, że zieleń zagląda teraz do wnętrza domu. W budynku zastosowano rozwiązania i technologie zwiększające energooszczędność takie jak: rekuperacja, kolektory słoneczne, ogrzewanie podłogowe, kominek z płaszczem wodnym  sprawiające, że dom po zmierzeniu parametrów szczelności i zużycia energii stał się niemal pasywny.

Phoenix house, Studio4space

Wyzwaniem dla rozbudowy Phoenix house był brak możliwości zmiany powierzchni zabudowy obiektu, co uniemożliwiał MPZP. Każda nowa przestrzeń musiała zostać zbilansowana rozbiórką o tym samym metrażu. Przed metamorfozą budynek nie posiadał izolacji akustycznej między kondygnacjami. Słabej jakości materiały wymagały naprawy praktycznie w całym obiekcie. Budynek został poddany gruntownej modernizacji. Założeniem projektu była również poprawa proporcji bryły i nadanie jej strzelistości. Z tergo powodu częściowo nadbudowano taras i niską część poddasza po północnej stronie domu. Ostatecznie duże przeszklenia, płaski dach i biała elewacja w nowym wydaniu nawiązują do najlepszych przykładów architektury modernistycznej.

Dom od nowa, Kluj Studio

Przebudowany obiekt to budynek bliźniaczy z lat 60-tych ubiegłego wieku. Pierwotnie był to dom wielopokoleniowy. Dziś budujemy coraz mniejsze domy, więc budynki takie jak ten, tracą swoją pierwotną funkcję. Z tego powodu w obiekcie wyodrębniono dwa niezależne, mniejsze lokale.  Ze względów ekonomicznych maksymalnie ograniczono jednak zmiany układu ścianek działowych. Z tej przyczyny pozostawiono istniejące wewnętrzne ściany nośne, które wydzielały klatkę schodową oraz same schody. Niewielka modyfikacja jednego z jej biegów pozwoliła podzielić budynek w poziomie na niezależne kondygnacje.

Najniższa kondygnacja nie zmieniła swojej funkcji, pozostała częścią garażowo-gospodarczą. W obu mieszkaniach udało się zaprojektować trzy pokoje, co zwiększyło atrakcyjność lokali. Pokoje dzienne z dużymi przeszkleniami umieszczono po dwóch przeciwnych stronach budynku. Od ogrodu zachowano istniejący balkon, nadano mu jedynie bardziej współczesną formę. Budynek został docieplony, a do jego wykończenia użyto białego tynku oraz szarych desek kompozytowych.

Dom dla W w Warszawie, MFRMGR

Zadaniem architektów z pracowni MFRMGR było otwarcie bryły na ogród i dostosowanie domu do potrzeb 4-osobowej rodziny. Metamorfozę przeszła zarówno główna część bryły, w której na nowo zaaranżowano 70-metrową przestrzeń mieszkalną, jak i dobudówka z garażem i umiejscowionym nad nim tarasem. Charakterystycznym elementem projektu jest ażurowa ściana z malowanych na biało cegieł, która tworzy część fasady dobudówki.

Dom zdobył pierwszą nagrodę w konkursie Brick Award 2019 w kategorii “Feeling at home”. Był także nominowany przez portal Archdaily do międzynarodowej nagrody “Building of the year 19” oraz do Nagrody Architektonicznej Prezydenta Warszawy w kategorii Architektura Mieszkaniowa.

Drugie życie domów z czasu PRLu

Przebudowa starych budynków kryje w sobie duży potencjał, ale i wiele trudności. Budynki przez modernizacją najczęściej nie spełniają już współczesnych potrzeb funkcjonalnych ani energetycznych.  Współczesne domy kostki zwykle są już projektowane jako domy pasywne, z ogrzewaniem za pomocą pompy ciepła i z wentylacją mechaniczną połączoną z rekuperacją.  Na świecie jest moda na modernizację starych domów, ten kierunek dla peerelowskich kostek i dla środowiska coraz bardziej jest widoczny także w Polsce. Kierunek, w jakim podąża modernizacja domów typu kostka, wpisuje się we współczesne trendy architektoniczne, wśród których prym wiodą proste, minimalistyczne bryły oraz dążenia do energooszczędności.

Tekst opracowała: Marta Gołębiowska

Architektka, doktorantka na Wydziale Architektury ZUT w Szczecinie. Zajmuje się tematyką stosowania cyfrowych narzędzi parametrycznych w systemie projektowym, redaktor portalu Sztuka Architektury.

Nie przegap okazji!!!

zapisz się do naszego newslettera