Neuropotrzeby pokolenia Silver: jak projektować przestrzeń przyjazną starzeniu się mózgu ?

Starzenie się społeczeństwa to nie tylko wyzwanie demograficzne, ale także projektowe. Pokolenie Silver – osoby po 60. roku życia – doświadcza zmian poznawczych, sensorycznych i emocjonalnych, które wpływają na sposób, w jaki odbierają i funkcjonują w przestrzeni. Architektura, która uwzględnia te neuropotrzeby, może wspierać ich samodzielność, bezpieczeństwo i jakość życia.

Starzejący się mózg – nowe potrzeby, nowe odpowiedzialności

Z wiekiem mózg ulega naturalnym zmianom: spowalnia przetwarzanie informacji, pogarsza się pamięć krótkotrwała, maleje zdolność koncentracji. U części osób pojawiają się zaburzenia otępienne, takie jak demencja czy choroba Alzheimera. W Polsce już ponad 800 tysięcy osób żyje z demencją, a liczba ta będzie rosnąć.

Architekci i urbaniści muszą zrozumieć, że przestrzeń może wspierać lub pogłębiać te trudności. Projektowanie z myślą o neuropotrzebach oznacza tworzenie środowiska, które:

• redukuje stres poznawczy,
• ułatwia orientację i nawigację,
• wspiera pamięć i rytm dnia,
• zapewnia poczucie bezpieczeństwa i kontroli.

Ważne jest także, by projektować przestrzenie elastyczne – takie, które mogą być dostosowywane do zmieniających się potrzeb użytkowników w miarę postępującego procesu starzenia – przestrzeń podążającą za wiekiem.

Słuch i hałas – cichy wróg seniorów

Słuch to zmysł, który z wiekiem ulega znacznemu pogorszeniu. Ubytek słuchu dotyczy aż 80% osób powyżej 85. roku życia. Co więcej, hałas – szczególnie nagły i intensywny – może wywoływać u osób starszych lęk, dezorientację, a nawet agresję.

W projektowaniu przestrzeni dla pokolenia silver należy:

• minimalizować hałas tła (np. przez zastosowanie materiałów dźwiękochłonnych),
• unikać nagłych źródeł dźwięku (np. suszarek do rąk, alarmów bez sygnalizacji świetlnej),
• zapewniać akustyczną prywatność w przestrzeniach wspólnych,
• projektować przestrzenie z myślą o osobach z aparatami słuchowymi – unikać pogłosu i echa.

W domach opieki warto stosować tzw. „ciche strefy” – miejsca, gdzie seniorzy mogą odpocząć od nadmiaru bodźców. W Wielkiej Brytanii standardy „Design for the Mind” zalecają także stosowanie dźwięków naturalnych (np. śpiewu ptaków, szumu wody), które działają kojąco i wspierają orientację czasową.

Wzrok, światło i kolor – jak widzi pokolenie silver

Z wiekiem zmienia się sposób widzenia: spada ostrość, trudniej rozróżniać kolory (szczególnie niebieski i fiolet), a adaptacja do zmian światła trwa dłużej. Osoby starsze potrzebują więcej światła, ale są też bardziej wrażliwe na olśnienie.

W projektowaniu warto:

• stosować ciepłe, rozproszone światło (2700–3000 K),
• zapewniać odpowiednie natężenie światła (np. 500 luksów w kuchni i łazience),
• unikać błyszczących powierzchni i białych blatów, które mogą oślepiać,
• stosować kontrast tonalny (różnica LRV min. 30 punktów) między podłogą, ścianami i meblami,
• unikać wzorów podłogowych imitujących trójwymiarowość, które mogą być postrzegane jako przeszkody.

Warto również pamiętać o rytmie dobowym – światło dzienne wspiera produkcję melatoniny i reguluje sen. W domach opieki i mieszkaniach senioralnych powinno się zapewniać ekspozycję na światło naturalne w ciągu dnia oraz unikać niebieskiego światła wieczorem.

Projektowanie z myślą o rytmie, pamięci i emocjach

Neuropotrzeby pokolenia silver to nie tylko zmysły, ale też rytm dnia, pamięć i emocje. Osoby starsze często mają zaburzenia rytmu dobowego, trudności z orientacją w czasie i przestrzeni, a także zwiększoną wrażliwość emocjonalną.

Dlatego warto:

• projektować przestrzenie przewidywalne i logiczne – z jasnym układem funkcjonalnym,
• stosować powtarzalne elementy i kolory, które wspierają pamięć proceduralną,
• wprowadzać elementy natury – zieleń, dźwięki przyrody, naturalne materiały,
• tworzyć miejsca do odpoczynku i wyciszenia – z dala od bodźców,
• zapewniać dostęp do światła dziennego i widoków na zewnątrz, które wspierają orientację i nastrój.

Warto również uwzględniać przestrzenie społeczne – miejsca, gdzie seniorzy mogą spotykać się, rozmawiać, uczestniczyć w aktywnościach. Izolacja społeczna jest jednym z głównych czynników przyspieszających pogorszenie funkcji poznawczych.

Inspiracje i dobre praktyki dla seniorów

W Holandii, Niemczech i Czechach rozwijane są tzw. „dementia-friendly communities” – społeczności przyjazne osobom z demencją.

Przykłady obejmują:

• czytelne oznakowanie przestrzeni publicznych,
• szkolenia dla pracowników sklepów i urzędów,
• projektowanie przestrzeni z myślą o sensorycznej równowadze.

W Polsce coraz więcej miast wdraża standardy dostępności, ale wciąż brakuje regulacji uwzględniających potrzeby poznawcze. To pole do działania dla architektów, urbanistów i decydentów.

Pokolenie silver to nie tylko wyzwanie, ale i szansa – na tworzenie przestrzeni bardziej inkluzywnych, zrównoważonych i przyjaznych wszystkim. Neuropotrzeby osób starszych powinny stać się integralną częścią procesu projektowego – od planowania urbanistycznego po detale wnętrz. Architektura, która wspiera starzejący się mózg, to architektura przyszłości – empatyczna, mądra i odpowiedzialna.

Opracował: Krzysztof Sołoducha na podstawie wykładu dr Agnieszki Cieśli pt.Neuropotrzeby przestrzenne pokolenia Silver wygłoszonego w trakcie konferencji pt. Silver design w architekturze. 

Nie przegap okazji!!!

zapisz się do naszego newslettera