Czy architektura nie musi być biała?

Architektura nie ogranicza się jedynie do kształtów i proporcji. Ważną rolę w definiowaniu charakteru budynków i otoczenia odgrywa również kolor. To nie tylko estetyczny wybór, ale również narzędzie, które wpływa na doświadczenie przestrzeni oraz oddziałuje na emocje użytkowników. Najczęściej architekci używają bieli jako symbolu nowoczesności, prostoty i minimalizmu. Czy to podejście dzisiaj się zmienia?

Kolory architektury

Wbrew powszechnemu przekonaniu, antyczne budowle nie były tak monochromatyczne, jak wcześniej sądzono. Ostatnie odkrycia wskazują, że posągi i elewacje były w rzeczywistości bogato zdobione jasnymi kolorami i bujnymi dekoracjami. To ujawnia obecność koloru w architekturze znacznie wcześniej, niż to pierwotnie zakładano. W okresie renesansu pojawiły się w architekturze pastelowe kolory, które podkreślały symetrię i harmonię. W XIX wieku nastąpił kolejny zwrot, wprowadzając bogate wzory w towarzystwie zieleni, turkusu i fioletu. Ruch De Stijl rozszerzył tę filozofię, integrując kolor ze wzornictwem przemysłowym i architekturą. We współczesnej architekturze obserwuje się powrót do stonowanych barw.

Kultura i historia odgrywają kluczową rolę w wyborze kolorów przez architektów. Mogą one stać się nośnikiem znaczeń kulturowych i tradycji, nawiązując do dziedzictwa danego regionu lub społeczności. Przykładowo, czerwony, używany już w epoce kamienia, symbolizował życie. W starożytnym Rzymie oznaczał władzę i bogactwo. Niebieski, trudny do uzyskania pigment, w średniowieczu stał się najdroższym i najcenniejszym kolorem, symbolizując religię, duchowość i niebo. Żółty w Europie był symbolem bogactwa. Zielony reprezentował naturę i ożywienie.

We współczesnej praktyce projektowej wybór koloru często jest dokonywany na końcu procesu, co niejednokrotnie sprawia, że jest traktowany marginalnie. Niemniej jednak jest to pierwszy element, który przyciąga uwagę, gdy spojrzymy na budynek lub wkroczymy do jego wnętrza. Pomaga organizować przestrzeń. Jest znakiem rozpoznawczym i podstawowym medium komunikacyjnym. Podczas gdy forma i proporcje nadają przestrzeni fizyczny charakter, kolor nadaje jej osobowość. Jasne kolory mogą sprawić, że pomieszczenia wydają się większe i bardziej przestronne, podczas gdy ciepłe barwy nadają im przytulności. Zastosowanie chłodnych tonów może stworzyć wrażenie spokoju i relaksu. Architekci starają się wykorzystać paletę kolorów do podkreślenia unikalności danego miejsca. Praca z kolorem jest jednak zawsze wyzwaniem. Wybierając lub rekomendując wykończenie projektu, projektant musi wziąć pod uwagę wiele czynników. Jak wybrany kolor będzie kształtować postrzeganie przestrzeni? Jak będzie on wyglądał z upływem czasu? Jak zareaguje o różnych porach dnia i nocy? Jak wpłynie na otoczenie? To decyzja, która będzie miała istotny wpływ na postrzeganie budynku w całości. Michael Wilford stwierdza: „Powodem wprowadzenia koloru jest w rzeczywistości chęć wprowadzenie innego wymiaru. Przyniesienie radości, rozkoszy, przyjemności i uczczenie faktu, że istnieją pewne materiały, które można barwić w odróżnieniu od materiałów bardziej naturalnych”. Rolą architekta jest wykorzystanie koloru jako dynamicznego narzędzia, wzmacniającego ekspresję architektoniczną i wywierającego trwały wpływ na estetykę.

Biel i wszystkie jej odcienie

Mit białej architektury ma korzenie sięgające starożytności, częściowo wynikające z klasycznego ideału piękna, który został później przywrócony przez modernizm. Współcześnie jednak, wydaje się, że biała architektura nabiera nowych, dodatkowych wartości. Niezależnie od tego, czy barwa biała jest postrzegana jako kolor, brak jakiegokolwiek koloru; czy też połączenie wszystkich kolorów, jest obecna, a obecność tę zawdzięcza światłu.

Większość architektów używa bieli, aby odzwierciedlić czystość swojego projektu. Brak kolorów rozpraszających uwagę sprawia, że linie i krawędzie budynku są znacznie bardziej uwypuklone. Biel aktywnie współtworzy kompozycję, akcentuje kontrasty, wpływa na relacje między formą i miejscem. Projektowanie architektury białej oznacza przede wszystkim podkreślanie znaczenia światła, formy, przestrzeni i jej percepcji.

Biały kolor stosowany jest też jako tło, które sprawia, że przestrzeń wydaje się monochromatyczna i w pewnym sensie sterylna. Jednak, mimo tej początkowej surowości, zyskuje na wartości, gdy staje się miejscem życia. Szerokie otwarcia, które są często obecne we współczesnej architekturze, stają się dominantą przestrzeni i odpowiednio kierując wzrok podkreślają naturalne kadry, tworząc ciągłość z krajobrazem. W ten sposób białe wnętrze staje się żywym miejscem, zyskując znaczenie poprzez interakcję z życiem codziennym i otoczeniem.

Biel jest jedynym kolorem, który nie zagłusza faktury materiału, ale eksponuje go. Wartość tę dostrzegamy m.in. w budynkach zaprojektowanych przez Le Corbusiera. W 1925 roku architekt w swojej książce L’art. Decoratif d’aujourd’hui scharakteryzował czystą biel jako absolutny, uczciwy i niezawodny kolor, który wyróżnia się na tle innych, przekonując że jej stosowanie przyniesie społeczeństwu moralne i duchowe oczyszczenie. W wieżowcach Manhattanu Le Corbusier zobaczył „białe katedry nowoczesności” – symbol możliwości i aspiracji swojej epoki.

Obserwując nowe realizacje architektoniczne nie sposób oprzeć się wrażeniu, że biel w architekturze, wciąż jest kolorem dominującym. Pomimo dostępu do całej palety kolorów architekci obawiają się stosowania żywych kolorów w swoich projektach, a realizacje o mocnej kolorystyce to wciąż wyjątki. Czy stosowanie koloru w architekturze jest ryzykowne?

Czarny charakter

W 2018 roku architekt Asif Khan zaprojektował pawilon olimpijski, który nazwano najciemniejszym budynkiem na świecie. Czarne ściany budynku tworzą tło, na którym architekt stworzył iluzję pola gwiazd zawieszonych w przestrzeni. Efekt uzyskano dzięki pokryciu fasady nanorurkami węglowymi Vantablack VBx2 i oświetleniu tysiącami maleńkich prętów białego światła. Materiał Vantablack pochłania 99% światła, tworząc całkowicie matową powierzchnię, dlatego ludzkiemu oku trudno jest dostrzec w bryle pokrytej nim jakiekolwiek struktury lub kształty. Kiedy oglądamy zrobione z daleka zdjęcia pawilonu możemy mieć wrażanie, że ktoś w tym miejscu wyciął bezkresną dziurę. Vantablack to w tej chwili najczarniejszy materiał, jaki udało się kiedykolwiek stworzyć człowiekowi.

Paleta kolorów współczesnego architekta

W historii architektury zdarzają się chwile, gdy artyści wizjonerzy przekraczają granice konwencji, wprowadzając nowe idee i koncepcje. Tylko nieliczni twórcy potrafią wzbudzić tak głębokie emocje jak meksykański architekt Luis Barragán. Jednym z podstawowych elementów w twórczości tego architekta było umiejętne wykorzystywanie koloru. Preferował on subtelne odcienie, które delikatnie współgrały z otoczeniem. Jego paleta barw często obejmowała różne odcienie różu, niebieskiego i zieleni. Wykorzystywał kolory jako element dynamiczny, który zmienia się w zależności od ruchu słońca i odcieni, które powstają w ciągu dnia. Wybierał kolory, które mogły generować określone doznania, związane z odbiciem światła od słońca. Jego podejście do kolorów było zatem bardziej niż tylko estetycznym zabiegiem – miało również wpływ na odbiór i doświadczenie przestrzeni.

Za swoje osiągnięcia w dziedzinie architektury, zdobył międzynarodowe uznanie, czego ukoronowaniem było przyznanie Nagrody Pritzkera. Jego umiejętność manipulowania światłem i cieniem, jak również zastosowanie kolorów w zaskakujący sposób, stały się charakterystycznym, rozpoznawalnym środkiem wyrazu, który z powodzeniem angażuje użytkowników i podkreśla piękno otaczającej architektury natury.

Jednym z liderów odważnego używania barw jest w architekturze współczesnej holenderskie biuro MVRDV. W ich twórczości można spotkać intensywne kolory obejmujące swym zasięgiem nawet całe wnętrza i kubatury budynków. Fokke Moerel, dyrektorka studia na pytanie o użycie tak nasyconych barw odpowiada: „ich celem jest wzbogacenie otoczenia, urozmaicenie go, a także uczynienie życia przyjemniejszym, weselszym.” To decyzja mająca podłoże konceptualne. Nie chodzi bowiem o wrażliwość estetyczną, ale o pragmatyczną, racjonalnie wytłumaczalną ideę, która stoi za projektem. Kolor podkreśla istnienie nowo zaprojektowanej formy w zabytkowym kontekście –  podkreśla odmienne wartości nowej i historycznej zabudowy. Taki zabieg został zastosowany w projekcie Didden Village. Projekt który zachwyca prostotą i niebanalnym zastosowaniem koloru wygląda jak korona, którą ktoś umieścił na dachu rotterdamskiej kamienicy, w której dzięki zastosowaniu odważnego niebieskiego koloru można poczuć się jak w niebie.

W instalacji W(EGO) HOUSE z 2017 roku, która została stworzona podczas Dutch Design Week, kolor został zastosowany jako oznaczenie oddzielnych stref jednego budynku. Różnorodność barw tworzących całość jest metaforą życia w społeczeństwie – dziewięć wydzielonych stref reprezentuje potrzeby ich mieszkańców. Budynek przypomina układankę z różnej wielkości klocków. 9-metrowa instalacja w jaskrawych kolorach składa się z pomieszczeń, które można przenosić w różne konfiguracje. Indywidualne EGO podkreślone kolorem (pojedynczy użytkownik, strefa) zamienia się w WEGO (we-go) – całość, społeczność – kolorową kompozycję pojedynczych barw, które w poszanowaniu indywidualizmu jednostki są wzajemnie komplementarne, tworząc nową, większą wartość.

Hołd dla natury

Poczucie bezpieczeństwa, stabilności oraz harmonijnej więzi z naturą stanowi fundament najnowszych trendów kolorystycznych, jakie wyłaniają się z badań przeprowadzonych dla magazynu Vibes. Coroczny raport tego czasopisma zwraca uwagę na ewoluującą rolę koloru i tekstur w dziedzinie architektury i designu. Paleta kolorów inspirowana naturą oparta jest głównie na barwach materiałów naturalnych takich jak: drewno, cegła i kamień. Ten typ kolorystyki ma silne związki z tradycjami miejsca oraz wizualną integrację z krajobrazem. Zgodny jest z dogmatem szczerości, zgodnie z którym należy pokazać, jak i z czego zrobiony jest budynek. Ale oprócz naturalnych materiałów wprowadzono do palety projektowej także odważniejsze odcienie: czerwono-brązowe i typu sienna, przypominające barwy liści i ziemi. Głęboki brąz i szarość odgrywają kluczową rolę w tej palecie.

Uzupełnieniem tych ziemskich tonów są metaliczne wykończenia, które nadają całości elegancji i nowoczesnego charakteru. Metaliczne akcenty, takie jak chrom czy mosiądz, nie tylko dodają luksusu, ale także odbijają światło, co sprawia, że przestrzeń nabiera dynamiki i głębi.

Kolorowa rewolucja?

Mimo tego, że już na początku XX wieku Le Corbusier zapoczątkował nowe myślenie o barwach w architekturze to dopiero dziś mit białej architektury jest coraz śmielej przełamywany. Niekonwencjonalne rozwiązania z których słynął Barragán integrują z architekturą naturę i kolor. Żywe, charakterystyczne kolory wykorzystywane przez architektów z MVRDV podkreślają unikalne cechy ich budynków, wywołując poczucie zainteresowania i  atrakcyjności. Coraz bardziej jasne staje się to, że materiał, tekstura, połysk i kolor w architekturze są nierozłączne i dopiero odpowiednie ich połączenie może nadać budynkowi tożsamość.

Rola koloru wykracza daleko poza dekorację, jest potężnym narzędziem komunikacyjnym, sposobem przekazywania informacji na temat funkcji, tożsamości i wartości. Ponadto kolory mogą odgrywać rolę praktyczną, służyć do kierowania przepływem ludzi, oznaczania wejść i wyjść oraz na przykład podkreślania ważnych miejsc. Architektura nie musi być biała. Jednak warto na ten aspekt spojrzeć szerzej: ważne jest to, w jaki sposób zastosowany kolor wpływa na użytkownika. Barwne przestrzenie są bowiem nie tylko charakterystyczne, ale też w ich otoczeniu często czujemy się po prostu lepiej.

Tekst opracowała: Marta Gołębiowska

Architektka, doktorantka na Wydziale Architektury ZUT w Szczecinie. Zajmuje się tematyką stosowania cyfrowych narzędzi parametrycznych w systemie projektowym, redaktor portalu Sztuka Architektury.

Nie przegap okazji!!!

zapisz się do naszego newslettera