Uzdrawiająca moc zieleni

Istnieje coraz więcej badań potwierdzających korzyści płynące z interakcji z naturą w warunkach szpitalnych. Ich wykorzystanie może pomóc w lepszym zdefiniowaniu potrzeb pacjentów oraz personelu medycznego.

Budynki szpitalne nie kojarzą nam się przestrzenią przyjazną człowiekowi i to nie tylko z powodu funkcji jakie pełnią, ale także z powodu ich architektury. Są to często wielkogabarytowe molochy o zimnych wnętrzach, bez dostępu do światła dziennego, wykorzystujące wyłącznie sztuczne oświetlenie. Długie, wąskie korytarze otoczone niezliczonymi drzwiami bywają wręcz opresyjne dla użytkownika. W takich warunkach chorzy i lekarze spędzają często wiele godzin. Tymczasem obiekt szpitala tworzy specyficzne środowisko, które powinno być podporządkowane pacjentowi i skoncentrowane na nim. Szpital poza świetnie dopracowanym układem funkcjonalnym oraz najnowszymi rozwiązaniami technicznymi, powinien być też miejscem przyjaznym, które nie będzie w swojej formie przytłaczające dla jego użytkownika.

Możliwości wykorzystania pozytywnego wpływu natury na człowieka dla przebiegu procesów terapeutycznych i regeneracyjnych są znane od setek lat (Zielone szpitale, raport UN Global Compact). Już w średniowiecznej Europie przy klasztorach tworzono ogrody, mające przynosić ukojenie w chorobie. Na początku XIX wieku powszechne były ogrody przyszpitalne. Za sprawą rozwoju nowych dyscyplin naukowych, jak psychologia środowiskowa i badań naukowych potwierdzających dobroczynny wpływ natury na człowieka oraz zainteresowania alternatywnymi metodami leczenia, zieleń na powrót stała się istotnym elementem przestrzeni szpitalnej. Kontakt z naturą, nawet tylko bierny, pozwala zredukować stres, odpręża i wywołuje pozytywne emocje. Przełomowe badania w tym zakresie prowadził w 1984 roku Roger Ulrich, który udowodnił, że możliwość oglądania przez okno otoczenia pełnego zieleni przyspiesza proces rekonwalescencji oraz zmniejsza potrzebę przyjmowania środków przeciwbólowych. Człowiek przebywający wśród zieleni szybciej wraca do zdrowia. Obserwacja roślin przez kilka minut może wywierać wymierny wpływ na polepszenie samopoczucia nawet u ciężko chorych pacjentów. Przebywanie wśród zieleni podnosi poziom pozytywnych uczuć oraz zmniejsza emocje takie jak strach, złość i smutek.  Badania laboratoryjne i kliniczne wykazały, że oglądanie przyrody zaledwie  w ciągu pięciu minut wpływa korzystnie na ciśnienie krwi, czynności serca, napięcie mięśni i aktywność elektryczną mózgu. Takie odkrycia podkreślają znaczenie włączenia zasad projektowania biofilnego do środowiska placówek medycznych w celu stworzenia przestrzeni promujących pozytywne reakcje emocjonalne oraz wspierających ogólny stan zdrowia.

Kojąca moc natury

Biophilic design, czyli projektowanie biofilne opiera się na idei tworzenia przestrzeni tak, aby w jak największym stopniu zapewniała bliskość z naturą. W latach 80. koncepcja ta rozwinęła się dzięki biologowi Edwardowi O. Wilsonowi, który w książce Biophilia opisał wprost nierozerwalną integrację człowieka i innych istot z naturą. Wilson dwukrotnie dostał Nagrodę Pulitzera, a jego koncepcje są do dziś filarami projektowania biofilnego.

Najważniejsza i podstawowa zasada biophilic designu to wprowadzanie elementów natury do wnętrza – tak, aby polepszyć nasz codzienny kontakt z przyrodą w różnych jej formach. Chodzi o to, żeby zaangażować jak najwięcej zmysłów, a przez to wpłynąć na odczucia ludzi przebywających w danym pomieszczeniu. Wpływa na to wiele czynników, od otwartego układu wnętrza (przeszklenia zapewniające swobodny dostęp światła i szeroka perspektywa widoku odsyłają do warunków obecnych w naturze), przez odpowiednią wentylację pomieszczeń, aż po stworzenie odosobnionych zakątków, naturalnych barier wzrokowych i wprowadzanie elementów labiryntowości (co z kolei buduje poczucie prywatności i bezpiecznego schronienia).

Jednym z przykładów takiego projektowania jest ośrodek rehabilitacyjny dla osób sparaliżowanych w Szwajcarii projektu Herzog i de Meuron. Dwukondygnacyjny budynek przełamuje tradycyjny obraz budynku szpitala. Zielone dziedzińce pomiędzy poszczególnymi strefami wypełniono ogrodami obfitującymi w zieleń niską i średnią oraz pojedynczymi drzewami. Stanowią one płynne przejście między wnętrzem a zewnętrzem. Pokoje pacjentów, umieszczone na piętrze, zostały otwarte na strefę ogrodu. Na elewacjach i we wnętrzach dominuje drewno. Przebywający w szpitalu pacjent ma ciągłą możliwość pozostania w kontakcie z otaczającą go naturą.

Kompleks szpitalny Khoo Teck Puat Hospital to obraz szpitala przyszłości. Budynki rozmieszczone w kształcie litery V sąsiadują z rozległym stawem. Ulice wokół szpitala obsadzono drzewami, a dziedzińce wypełniono bujną zielenią zgodnie z założeniem „szpital w ogrodzie”. Projektanci zwrócili szczególną uwagę na wykorzystanie naturalnego światła i sposób zaprojektowania przestrzeni, aby jak najlepiej wykorzystać przepływ powietrza i systemy chłodzenia. Centralny dziedziniec wprowadza światło i zieleń na wszystkie poziomy budynku.

Co jeżeli w szpitalu nie przewidziano miejsca na zieleń? W Centrum Medycznym Cedars-Sinai w gęsto zabudowanej części Beverly Hills postanowiono sobie z tym poradzić tworząc ogród na dachu, w zasadzie to cztery mini – ogrody, z  których każdy pełni inną funkcję.  Kawałek betonowego tarasu projektanci zmienili w Garden of Whimsy, czyli Ogród Fantazji. Obok znajduje się Blue Garden, to ogród zacieniony z licznymi zakamarkami oraz sadzawkami – to miejsce na medytację, relaks i skupienie, poza tym Plaza Garden przestrzeń eventowa, która pełni funkcję kawiarni na świeżym powietrzu oraz Education Gadren.

Maggie's to brytyjska organizacja dobroczynna, zapewniająca wsparcie osobom dotkniętych chorobą nowotworową. Jest odzwierciedleniem filozofii powrotu do natury i czerpania z jej uzdrawiającej mocy. To jeden pierwszych na świecie budynków wzniesionych z klejonego warstwowo drewna liściastego. Według raportu Planet Ark zatytułowanego "Wood - Housing, Health, Humanity", drewno ma więcej cech wpływających dobroczynnie na stan zdrowia i ogólne samopoczucie człowieka niż jakikolwiek inny materiał budowlany. Do zawieszonego nad poziomem gruntu budynku, poprzez otwartą wewnątrz przestrzeń, wprowadzono naturalnie rosnące drzewa. Każdy detal w ośrodku zaprojektowano tak, by całość sprzyjała użytkowaniu i dobremu samopoczuciu, emanując ciepłem i przyjazną atmosferą. Projekt nagrodzono w konkursie Wood Awards 2017.

W Lublinie trwa budowa szpitala psychiatrii Dzieci i Młodzieży. To będzie pierwszy taki obiekt w Polsce, zaprojektowany zgodnie z zasadą tworzenia przestrzeni terapeutycznej. W budynku zaprojektowano atria, które wprowadzają do środka światło dzienne. Ważnym punktem koncepcji jest też zieleń w różnych formach, od donic po zielone ściany. Budowa ośrodka potrwa do końca 2024 roku.

Tekst opracowała Marta Gołębiowska

Architektka, doktorantka na Wydziale Architektury ZUT w Szczecinie. Zajmuje się tematyką stosowania cyfrowych narzędzi parametrycznych w systemie projektowym, redaktor portalu Sztuka Architektury.

Nie przegap okazji!!!

zapisz się do naszego newslettera