Śmierć Architektury?

Architektura umiera. Zabija ją pragmatyzm. Jeżeli jest dla niej jakaś nadzieja, to tylko w rzeczywistości wirtualnej, niematerialnej – mówi historyk sztuki, prof. Marta Leśniakowska

KA: Jak ma się teoria i praktyka w przypadku architektury? Czy projektujący architekci potrzebują w ogóle teorii architektury?
ML: Obserwując to, co dzieje w polskim życiu architektonicznym, chyba nie potrzebują. Poza nielicznymi wyjątkami zdecydowana większość polskich architektów jest raczej bezideowa i co najgorsze, odczuwa z tego powodu trudne do wytłumaczenia zadowolenie. W mojej ocenie jest to między innymi efekt systemu nauczania i w rezultacie uczelnie opuszczają ludzie słabo lub zupełnie nierozbudzeni intelektualnie. To degraduje zawód architekta. Studia architektoniczne opuszczają projektanci, których zadaniem jest jedynie „usługa dla ludności”, a nie twórczość. Jest oczywiście wąska elita architektów, którzy rozumieją architekturę w kategoriach sztuki, budują i piszą. Niektórzy przechodzą na stronę sztuki, jak Zbigniew Oksiuta, bardziej już artysta niż architekt, który eksperymentując z biotechnologiami realizuje swój jasno sformułowany, wpisany w posthumanizm i zbliżony do bio-artu program.

KA: Może po prostu żadna refleksja nie jest architektom w codziennej praktyce potrzebna ?
ML: Zapewne, jeśli ich modelem estetycznym i celem jest tylko architektura żurnalowa, klonowanie sprawdzonych wzorców i modnych fajerwerków. Efektem takiej postawy jest homogenizacja architektury. I nie jest to bynajmniej problem tylko nasz, to zjawisko o charakterze globalnym. Oczywiście nie chcę powiedzieć, że warunkiem sine qua non tworzenia architektury jest zdolność do formułowania jej teorii, że jeśli T to A. Dzieło architektury jest zawsze w jakimś stopniu wykładnią postawy architekta, manifestem jego rozumienia architektury. A teoria czy pogłębiona refleksja jest sprawcza dla wyobraźni, zawsze inicjującej twórczość.

KA: Wróćmy na chwilę do historii. Kiedy pojawiła się teoria architektury ?
ML: Istnieje od czasów Witruwiusza i od początku była immanentną częścią edukacji architektonicznej, obok historii architekty rozumianej jako wiedza stosowana w codziennej praktyce architekta. Witruwiusz wypracował jeden z fundamentalnych teoretycznych, normatywnych modeli architektonicznych: antropocentryczny model homo quadratus oparty na proporcjach idealnego ciała młodego, białego mężczyzny, z którego wyprowadzone zostały wszystkie proporcje budynku, w planie i bryle. Ta tradycja, powiązana z antropocentryczną teorią genezy architektury, załamała się dopiero w okresie Rewolucji Francuskiej, gdy w wyniku matematycznej spekulacji wynaleziono nowy system pomiarów: metr (1 m = czterdziestomilionowa część równika ziemi), co zdeterminowało nowe architektoniczne proporcje. Ten antynaturalistyczny i antywitruwiański, czysto abstrakcyjny spekulatywny system metryczny był w ocenie Le Corbusiera głównym sprawcą demontażu całej tradycji architektonicznej i jej dyslokacji w pojmowaniu budynku, którego celem jest pomieszczenie człowieka. Stąd awangardowy zwrot antropocentryczny, jaki dokonał się w połowie XX wieku w nawiązaniu do kanonu Witruwiusza oraz teorii złotego cięcia i miał na celu przywrócenie przestrzeni kreowanej przez architekta jej ludzką skalę.

Dalsza część wywiadu w najnowszym numerze e-kwartalnika Krytyka Architektury

Nie przegap okazji!!!

zapisz się do naszego newslettera